Της Ειρήνης - Πασκουαλίτας Κότσιφα
«Κάτω από τα τριανταφυλλένια πέλματά σου
δυο καρδιές - η καρδιά της μητέρας,
η καρδιά του πατέρα.
Πάτα γερά. Δε θα πέσεις.»
Γιάννης Ρίτσος
«-Θα ήθελα να μας πείτε λίγα λόγια για το γεγονός του θανάτου, τι συμβαίνει με το παιδί του δημοτικού που χάνει τη μητέρα του ή τον πατέρα του;»
Το παιδί που χάνει ένα γονιό σε τόσο μικρή ηλικία ακόμη κι αν δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί επακριβώς την έννοια του θανάτου, βιώνει την απώλεια. Αρχίζει μάλιστα να ανησυχεί μόνιμα μήπως και κάποιος άλλος δικός του πεθάνει ή μήπως απειλείται και η δική του η ζωή. Μεγάλη σημασία για την αντιμετώπιση της απώλειας, από την πλευρά του παιδιού έχουν οι συναισθηματικές αντιδράσεις του περιβάλλοντός του, οι οποίες συνήθως είναι ακραίες και τρομοκρατούν ακόμη περισσότερο το παιδί. Δυστυχώς στη σημερινή εποχή το γεγονός του θανάτου θεωρείται ως μη φυσιολογικό και σχεδόν πάντα είμαστε ψυχολογικά απροετοίμαστοι όταν αυτό συμβαίνει, λες και ο θάνατος δεν αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι του φυσιολογικού κύκλου της ζωής μας. Σε παλιότερες κοινωνίες υπήρχε μεγαλύτερη αποδοχή για το αναπόφευκτο του θανάτου. Σήμερα απλά αποφεύγουμε όσο το δυνατόν περισσότερο να αναφερόμαστε στο γεγονός αυτό και σχεδόν υποκρινόμαστε ότι δεν υπάρχει. Στην πραγματικότητα όμως ο φόβος του θανάτου υπάρχει πάντα μέσα μας και σε ασυνείδητο επίπεδο μας διαποτίζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάθε επίπεδο της ύπαρξής μας.
-Εμείς οι δάσκαλοι όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τέτοιου είδους καταστάσεις, πώς θεωρείται ότι θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε;
Δυστυχώς το εκπαιδευτικό μας σύστημα συμπορεύεται με τη γενικότερη σύγχρονη φιλοσοφική αντίληψη της «άρνησης του θανάτου» και αποφεύγει συστηματικά να προετοιμάσει τα παιδιά για μια πιθανή μελλοντική απώλεια. Όμως τελικά όσο και να αποστρέφουμε το βλέμμα σε μια τόσο επώδυνη πραγματικότητα αργά ή γρήγορα θα αναγκαστούμε να την αντιμετωπίσουμε. Θα ήταν λοιπόν σωστότερο να προετοιμάζουμε τα παιδιά από την πολύ μικρή τους ηλικία για το γεγονός του θανάτου και να μη φοβόμαστε να συζητήσουμε μαζί τους ανοικτά για το γεγονός αυτό. Με τη συζήτηση στην ουσία φέρνουμε τον «εχθρό» απέναντι μας και τον μελετούμε σε κάθε του διάσταση. Δεν μπορείς να «παλέψεις» με έναν τόσο δυνατό εχθρό παρά μόνο «αν γνωρίζεις όλες τις αδυναμίες του». Φυσικά οι συζητήσεις πρέπει να είναι ελεύθερες και να έχουν τη μορφή ανταλλαγής προσωπικών βιωμάτων και τρόπων αντιμετώπισης παρόμοιων κρίσεων. Έτσι το παιδί θα αντιληφθεί ότι δεν είναι μόνο αυτό που φοβάται και υποφέρει και ότι κάθε άνθρωπος όσο δυνατός κι αν είναι, είναι λίγο ως πολύ ευάλωτος σε ένα τέτοιο γεγονός. Γενικά, η στάση των δασκάλων δεν πρέπει να είναι υπερπροστατευτική αλλά υποστηρικτική, με υπομονή και κατανόηση, καθώς το παιδί θα περνάει τα στάδια του πένθους, τα οποία είναι:
1. αρχικό σοκ,
2. άρνηση του συμβάντος,
3. αναζήτηση του χαμένου προσώπου και φόβος μήπως χαθούν και άλλα αγαπημένα πρόσωπα,
4. συνειδητοποίηση της απώλειας και απελπισία,
5. θυμός και τέλος
6. άγχος και ενοχή μήπως με κάποιο τρόπο είναι υπεύθυνο για το χαμό του αγαπημένου του προσώπου.
Ως εκπαιδευτικοί λοιπόν, χρειάζεται να γνωρίζουμε τα παραπάνω στάδια προκειμένου να κάνουμε τις κατάλληλες παρεμβάσεις ανάλογα με τις συναισθηματικές ανάγκες που παρουσιάζονται σε κάθε ένα από αυτά. Π.χ. όταν το παιδί αρχίσει να νιώθει ένοχο για το συμβάν, θα πρέπει να το διαβεβαιώσουμε με λογικά επιχειρήματα για το αντίθετο κ.ο.κ.
Ακόμη, κάτι άλλο που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος είναι να συμβουλεύσει την οικογένεια ώστε το παιδί να μην κλειστεί στο σπίτι και διακόψει τις καθημερινές δραστηριότητές του. Αντιθέτως πρέπει να διαφυλαχθεί η ρουτίνα της καθημερινότητας διότι αυτό προσφέρει ένα ασφαλές πλαίσιο στήριξης, όταν όλα δείχνουν να καταρρέουν.
-Πρέπει να παραλείπονται από τη διδασκαλία κείμενα ή γενικά βιβλία που αναφέρονται στους γονείς ή στην οικογένεια;
Όχι. Αντιθέτως μάλιστα η παρουσία και η διδασκαλία τέτοιων κειμένων και η συναισθηματική αντίδραση του παιδιού σε αυτά μέσα στην τάξη, μας προσφέρει μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να βοηθήσουμε το παιδί να εκφράσει δημόσια τα συναισθήματά του, σε περιβάλλον φιλικό και υποστηρικτικό, να ακούσει αφηγήσεις των συμμαθητών του για σχετικά δικά τους βιώματα απώλειας και να γίνει μια αρχή για ουσιαστικότερη επικοινωνία και ισχυρότερο ψυχικό πλησίασμα με τα άλλα παιδιά της τάξης. Έτσι αντιμετωπίζονται με τον καλύτερο τρόπο τα συναισθήματα μοναξιάς και εγκατάλειψης που πιθανόν να βιώνει το παιδί. Μέσα από τις συζητήσεις και την ανταλλαγή βιωμάτων δίνεται η αφορμή σε κάθε μαθητή που συμμετέχει να εμπλουτίσει ή να τροποποιήσει δυναμικά τις δικές του στρατηγικές αντιμετώπισης τόσο σοβαρών προσωπικών κρίσεων. Αντίθετα, όταν αποφεύγουμε να μιλήσουμε στους άλλους για ότι μας καταθλίβει ή μας τρομάζει, τότε αυτό είναι δυνατό να πάρει μέσα μας τρομακτικές διαστάσεις και να μεταβληθεί σε μόνιμο ψυχικό τραύμα. Εκφράζοντας τα συναισθήματα πένθους μας και μοιραζόμενοι ανάλογες εμπειρίες με τους άλλους αποφορτιζόμαστε και τοποθετούμε κάθε τι σε σωστότερη βάση. Επίσης εκτιμούμε με ένα μοναδικό τρόπο τη σημασία της παρουσίας των συνανθρώπων μας στη ζωή μας. Σίγουρα λοιπόν θα πρότεινα να διαβάζονται, μέσα στη σχολική τάξη, βιβλία παιδικής λογοτεχνίας που συνδέονται με τις διαδικασίες πένθους.
Ενδεικτικά αναφέρω τα εξής: ‘ Ο αθάνατος γαιδαράκος, Μ. Λοΐζου, εκδ. Πατάκη', ‘Η μαμά του Νικολάκη, Γ. Γιαντζή, εκδ. Παρατηρητής', ‘Το φύλλο που δεν ήθελε να πέσει, Γ. Πλαχούρης, εκδ. Άγκυρα' και ‘Αντίο ποντικούλη, R. Harris, εκδ. Ελληνική Παιδεία'.
-Πιστεύετε ότι πρέπει να γίνεται κάποια συζήτηση με τους συμμαθητές του παιδιού που πενθεί; Γιατί συνήθως όταν γνωρίζουν τι έχει συμβεί αλλάζουν συμπεριφορά απέναντί του.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε ιδιαιτέρως στους συμμαθητές του να δείχνουν μεν το ενδιαφέρον τους, αλλά να μη γίνονται υπερπροστατευτικοί με το παιδί διότι έτσι μπορεί να του δημιουργηθούν συναισθήματα ανεπάρκειας, τα οποία είναι εκ' διαμέτρου αντίθετα με εκείνα που χρειάζεται να καλλιεργηθούν και που είναι αυτά της προσωπικής δύναμης και ανεξαρτησίας. Βλέπετε ακόμη και ένα τόσο θλιβερό συμβάν όπως αυτό της απώλειας ενός γονιού πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα γεγονός το οποίο τελικώς να μας διδάσκει και να μας εξελίσσει, καλλιεργώντας για παράδειγμα την προσωπική μας δύναμη, αυτάρκεια και αυτονομία, καθώς και μια πιο αληθινή και φιλοσοφημένη αντίληψη της ζωής, ιδιότητες οι οποίες αναπτύσσονται δυσκολότερα σε ένα προστατευμένο από δυσκολίες οικογενειακό περιβάλλον.
-Τι είδους συζητήσεις όμως θα πρέπει να γίνονται και σε τι ύφος;
Οι οποιεσδήποτε συζητήσεις θα πρέπει να λειτουργούν αντισταθμιστικά και να μην εντείνουν τους ήδη υπάρχοντες φόβους και ανησυχίες του παιδιού. Ο τόνος και ο ρυθμός της φωνής μας πρέπει να μην υποδηλώνει ανησυχία και φόβο αλλά αντιθέτως ηρεμία, ασφάλεια, εμπιστοσύνη και εσωτερική γαλήνη.
- Γενικά ως δάσκαλοι πώς μπορούμε να βοηθάμε σε τέτοιες περιπτώσεις και να είμαστε διακριτικοί αλλά και ουσιαστικοί;
Εάν το παιδί δε δείχνει ιδιαίτερα θλιμμένο, εξακολουθεί να παίζει με τα άλλα παιδιά και συμμετέχει χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα στις διάφορες δραστηριότητες, τότε δε χρειάζεται να κάνουμε άσκοπες αναφορές στο γεγονός. Δε χρειάζεται να υπενθυμίζουμε στο παιδί το συμβάν παρά μόνο εάν δείχνει απομονωμένο και θλιμμένο. Τότε το πλησιάζουμε διακριτικά και προσπαθούμε να του δείξουμε κυρίως με τη συμπεριφορά μας ότι δεν πρέπει να αισθάνεται μόνο του διότι όλοι είμαστε δίπλα του και συμπάσχουμε μαζί του, διαβεβαιώνοντάς το παράλληλα ότι όποτε επιθυμεί μπορεί να μοιραστεί μαζί μας τα συναισθήματά του.
-Τι γίνεται με το παιδί που κλείνεται στον εαυτό του, γίνεται βίαιο και επιθετικό και αδιαφορεί για τα μαθήματα του;
Εάν η συμπεριφορά του παιδιού αλλάξει δραματικά, σε κάθε σχεδόν επιμέρους τομέα της σχολικής ζωής και εάν παρά τις φιλότιμες προσπάθειες μας η κατάσταση δε δείχνει να βελτιώνεται, τότε επιβάλλεται να ενημερώσουμε άμεσα την οικογένεια για όσα παρατηρήσαμε και να προτείνουμε να επισκεφτούν έναν ειδικό της ψυχικής υγείας, ο οποίος θα βοηθήσει το παιδί σε συνδυασμό με την υπόλοιπη οικογένεια να αποδεχθούν και να αντιμετωπίσουν το γεγονός της απώλειας. Εάν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες προσαρμογής στην καινούργια αυτή κατάσταση, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι παρόμοιες δυσκολίες αντιμετωπίζει και η υπόλοιπη οικογένεια, οι οποίες αντανακλώνται στο παιδί. Η παρέμβαση λοιπόν του ειδικού ψυχικής υγείας κρίνεται απαραίτητη και θα αφορά όχι μόνο αυτό καθαυτό το παιδί, αλλά και το υπόλοιπο οικογενειακό περιβάλλον με το οποίο έρχεται σε επαφή.»
Ο θάνατος λοιπόν, είναι ένα τόσο βαρυσήμαντο και πολυδιάστατο γεγονός που βρίσκεται συνεχώς παντού γύρω μας κι όμως ποτέ δεν είμαστε έτοιμοι να τον αντιμετωπίσουμε, πόσο μάλλον ένα μικρό παιδί. Ωστόσο, η αλήθεια είναι εκείνη που μπορεί να βοηθήσει το παιδί να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες συναντάει στην πορεία του και γι' αυτό δεν θα πρέπει να παραλείπεται για κανέναν λόγο, όσο σκληρή κι αν μοιάζει. Έτσι στο παιδί, για να σταθεί όρθιο και να μην πέσει, μιλάμε πάντα αληθινά και πάντα με αγάπη ό,τι κι αν γίνει.
«Κοίτα, Μικρέ, τ' αστεράκια πώς λάμπουνε στον ουρανό. Ξέρεις πως πολλά απ' αυτά έχουν πεθάνει εδώ και χρόνια πια; Τα βλέπεις όμως πώς φωτίζουν ακόμα στον ουρανό; Η αγάπη είναι σαν τ' αστέρια: ποτέ δεν πεθαίνει και πάντα φωτίζει.»
Απόσπασμα: ‘ Θα σ' αγαπώ ό,τι κι αν γίνει' της Ντέμπι Γκλιόρι.
πηγή:tomtb
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου